Met deze korte vragenlijst voor informanten kan in een vroeg stadium van het diagnostisch proces onderzoek worden gedaan naar persoonlijkheidskenmerken en persoonlijkheidsstoornis bij personen vanaf 18 jaar
Informantenvragenlijst
De Hetero-Anamnestische Persoonlijkheidsvragenlijst (HAP) is een korte vragenlijst (62 items) voor de vaststelling van persoonlijkheidskenmerken en persoonlijkheidspathologie door informanten. De informant is meestal een partner, kind of ouder. Het kan ook een ander familielid, vriend of een zorgverlener zijn. Een voorwaarde is dat de informant de patiënt goed kent in diens persoonlijke leefsfeer.
Betreft de premorbide persoonlijkheid en/of de actuele gedragskenmerken
Met de HAP worden premorbide persoonlijkheidskenmerken vastgesteld. Dat wil zeggen stabiele gedragskenmerken die vóór de eventuele tegenwoordige psychische stoornis of hersenaandoening aanwezig waren. Beleving en gedrag kunnen immers veranderen door aandoeningen zoals bijvoorbeeld depressieve stoornis, angststoornis of neurocognitieve stoornis. Een andere versie is de HAP-t (tegenwoordige tijd). Daarmee geven informanten een beeld van de huidige gesteldheid van de persoon.
Nut voor de klinische praktijk
De HAP is geschikt voor beoordeling van aspecten van de persoonlijkheid die voor de klinische praktijk relevant zijn en voor de screening van persoonlijkheidspathologie. De lijst is een goede aanvulling op persoonlijkheidsonderzoek met zelfbeoordelingsvragenlijsten. Omdat gebruik gemaakt wordt van informantenrapportage is vertekening van de uitkomsten door psychische stoornis of door persoonlijkheidsproblematiek van de patiënt onwaarschijnlijk. Omdat de patiënt niet zelf de lijst invult wordt opzettelijke misleiding bemoeilijkt. De HAP-t blijkt goed bruikbaar in de zorg voor licht verstandelijk beperkten (IQ 50 en hoger) en is voor deze doelgroep genormeerd. In combinatie met de HAP kan de HAP-t gebruikt worden om een indruk te krijgen van gedragsverandering door (neuro-) psychiatrische problematiek en kan het effect van op de persoonlijkheid gerichte psychotherapie bepaald worden.
Normgroepen
De HAP wordt gebruikt in het algemeen ziekenhuis, revalidatiecentra, generalistische en specialistische ggz, verpleeg- en verzorgingshuizen, dak- en thuislozenzorg en de forensische psychiatrie. De resultaten kunnen worden afgezet tegen de volgende normgroepen van vrouwen en mannen:
- V&V sector (HAP)
- Specialistische GGZ Ouderen (HAP)
- Basis ggz (vanaf 18 jaar) (HAP)
- Zelfstandig wonende ouderen in Nederland (HAP)
- Zelfstandig wonende ouderen in Vlaanderen (HAP)
- Licht Verstandelijk Beperkte volwassenen , IQ 50-85 (HAP-t )
- Basis GGZ (HAP-t )
- Gerontopsychiatrie in het verpleeghuis (HAP-t verpleeghuisversie).
Snelle afname en verwerking van gegevens
De vragenlijst (62 items) kan in 10 minuten mondeling, digitaal of schriftelijk worden afgenomen. Het resultaat wordt weergegeven in overzichtelijke grafieken. Klik hier om een voorbeeld te bekijken.
Verwerking kan online via deze website.
Afname en verwerking kan online na het verkrijgen van inloggegevens.
Vier controleschalen
De validiteit van de antwoorden van de informant wordt onderzocht door vier controleschalen.
- Beoordelingstendens: vaststelling van de positieve of negatieve vertekening door de informant.
- Instemmingstendens: bepaling van de neiging om te veel bevestigend of ontkennend te antwoorden.
- Inconsistente antwoorden: geeft de mate aan waarin vragen tegenstrijdig zijn beantwoord.
- Min of meer antwoorden: stelt vast of het aantal middenscores afwijkend is.
Op grond van deze uitslagen worden de inhoudsschalen gecorrigeerd voor beoordelaarseffecten.
Tien inhoudsschalen
Met de inhoudsschalen wordt de persoon op tien persoonlijkheidskenmerken beoordeeld:
- Sociaal Afzijdig Gedrag
- Onzeker Gedrag
- Kwetsbaar in de Omgang
- Somatiserend Gedrag
- Wanordelijk Gedrag
- Rigide Gedrag
- Perfectionistisch Gedrag
- Moeilijk in de Omgang
- Zelfingenomen Gedrag
- Grillig en Impulsief Gedrag
De schalen zijn gebaseerd op drie onderliggende hogere orde factoren: internaliserend/neurotisch, compulsief en externaliserend/antagonistisch. Voor deze hogere orde-factoren kunnen factorscores berekend worden.
Signalering van DSM-5 persoonlijkheidsstoornissen
Gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek is een scoringsmethode ontwikkeld om de uitkomsten van de HAP om te zetten naar de mate waarin de antwoorden van de informant passen bij de tien persoonlijkheidsstoornissen van de DSM-5. Per stoornis wordt het volgende geconcludeerd: contra-indicatie, geen indicatie, kenmerken, indicatie.
Aanwijzingen voor praktische toepassing van het resultaat
In de handleiding staat per inhoudsschaal een gedragstypering, een beschrijving van behoeften en stressoren en worden suggesties gedaan voor verder differentiaal diagnostisch onderzoek.
In de handleiding wordt verdere informatie gegeven die behulpzaam kan zijn bij de profielinterpretatie, zoals combinaties van schalen en factorscores.
De validiteit van de vragenlijst is in wetenschappelijke publicaties aangetoond.
Beoordeling COTAN (Commissie Test Aangelegenheden Nederland)
Van de eerste uitgave in 2008 waren op één na alle beoordelingscriteria goed of voldoende. Een deel van de normen werd beschouwd als onvoldoende. De normen zijn inmiddels verbeterd en uitgebreid en versie 2.0 van de HAP zal opnieuw aan de commissie worden voorgelegd in 2020.